Czas na zmianę: ESG przestaje być opcją
W ostatnich latach zakupy przeszły transformację z funkcji wspierającej w strategiczną. Obecnie to zakupowcy stoją na pierwszej linii frontu, gdy firmy chcą realnie realizować cele z zakresu zrównoważonego rozwoju. Dyrektywa CSRD i europejskie standardy raportowania ESG (ESRS) zwiększają odpowiedzialność nie tylko dużych korporacji, ale i mniejszych firm – także dostawców. Dla działów zakupów oznacza to nowe wyzwania, ale i szansę, by aktywnie kształtować zrównoważone łańcuchy dostaw.
Jednym z najbardziej istotnych podejść w tym zakresie jest gospodarka o obiegu zamkniętym, w skrócie GOZ. To koncepcja, według której produkty i materiały powinny być wykorzystywane jak najdłużej, a odpady z jednej firmy mogą stać się surowcem dla innej. Zamiast modelu „weź – zużyj – wyrzuć”, GOZ promuje model „weź – użyj – przetwórz – użyj ponownie”. W praktyce oznacza to takie projektowanie procesów zakupowych i logistycznych, które sprzyjają recyklingowi, ponownemu użyciu i odzyskowi. W ten sposób zmniejsza się zużycie zasobów naturalnych i ilość odpadów trafiających na wysypiska. GOZ to nie tylko ekologia, to także konkretne korzyści finansowe i strategiczne – mniejsze uzależnienie od surowców pierwotnych, większa odporność na zakłócenia dostaw oraz pozytywny wpływ na wizerunek firmy.
1. Wybór dostawców zgodnych z zasadami strategii ESG
Pierwszym krokiem jest uwzględnienie kryteriów ESG (Environmental, Social, Governance) w procesie wyboru i kwalifikacji dostawców. Oznacza to, że startegia w zakupach to coś więcej niż ocena partnerów handlowych. To również uwzględnienie ich wpływu na środowisko, społeczne zaangażowanie oraz standardy zarządzania.
W praktyce oznacza to analizę stosowanych przez dostawców systemów zarządzania środowiskowego (np. certyfikacja ISO 14001), polityki w zakresie praw pracowniczych i warunków pracy (np. zgodność z SA8000), jak również przejrzystości struktur właścicielskich, zgodności z przepisami i etyki prowadzenia biznesu. Uwzględnienie tych kryteriów pozwala minimalizować ryzyka reputacyjne i operacyjne.
Coraz więcej firm wdraża kompleksowe narzędzia do oceny ESG swoich partnerów, w tym formularze samooceny, zapisy w umowach dotyczące przestrzegania kodeksów postępowania oraz systemy punktowej oceny zgodności z ESG. Równie istotne dla strategii zakupowej co weryfikacja formalna, jest podejście oparte na długofalowym partnerstwie: edukowanie dostawców, dzielenie się wiedzą i wspólne ustalanie planów poprawy. W ten sposób można nie tylko spełniać regulacje, ale także tworzyć sieć współpracujących ze sobą firm, które wspólnie budują wartość dodaną opartą na odpowiedzialności.
Co więcej, włączenie aspektów ESG do procesu sourcingowego nie musi oznaczać rezygnacji z efektywności kosztowej. Wręcz przeciwnie, dostawcy działający zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju często wykazują większą stabilność operacyjną, lepsze wyniki jakościowe i mniejsze ryzyko zakłóceń w dostawach. Dla firm, które chcą budować odporne łańcuchy dostaw, taka strategia w zakupach przestaje być opcją, a staje się koniecznością.
Wskazówka: Wprowadź kryteria ESG do oceny dostawców i zacznij od najważniejszych kategorii zakupowych. To będzie duży krok w stworzeniu nowej strategii zakupów.
2. Ocena śladu węglowego produktów i usług a strategia ESG
Kolejnym filarem strategii ESG w zakupach jest pomiar śladu węglowego (carbon footprint), który staje się jednym z najbardziej wymiernych wskaźników wpływu środowiskowego działalności firmy. W kontekście zakupów szczególne znaczenie mają emisje pośrednie, tzw. Scope 3, które obejmują m.in. produkcję materiałów i komponentów przez dostawców, transport, zużycie energii u podwykonawców, a także koniec życia produktu. To właśnie Scope 3 stanowi największy udział w całkowitym śladzie węglowym wielu przedsiębiorstw, a jednocześnie jest najtrudniejszy do pomiaru i kontroli.
Aby go skutecznie ocenić, coraz więcej firm wdraża metodologię LCA (analizy cyklu życia produktu), która uwzględnia emisje powstające na każdym etapie funkcjonowania produktu – od wydobycia surowców po utylizację. Standardem branżowym staje się norma ISO 14067, która umożliwia ujednolicenie sposobu szacowania emisji i porównywanie wyników. Niezwykle ważnym źródłem danych są również dostawcy – ich deklaracje środowiskowe (np. EPD) oraz dane rzeczywiste z produkcji pozwalają dokładnie oszacować emisje przypisane konkretnym zakupom.
Dzięki takiej analizie możliwe jest wyodrębnienie „gorących punktów” – komponentów, materiałów lub usług o największym śladzie węglowym. To z kolei daje podstawę do podejmowania decyzji zakupowych, uwzględniając emisje (a więc w zgodzie ze strategią ESG), np. poprzez wybór dostawców:
- położonych bliżej geograficznie (niższe emisje z transportu),
- stosujących materiały niskoemisyjne lub z recyklingu,
- oferujących bardziej ekologiczne formy dostaw (np. transport kolejowy zamiast lotniczego).
Niektóre firmy idą dalej – wprowadzają „cenniki emisyjne”, czyli wskazują ślad węglowy jako równoważny parametr do ceny w procesie wyboru oferty. Inne włączają dane emisyjne do analizy TCO (Total Cost of Ownership), podkreślając, że emisje to realny koszt środowiskowy i reputacyjny.
Wskazówka: Aby postawić strategię ESG na nogi, zacznij od jednej kategorii zakupowej i policz ślad węglowy kilku kluczowych dostawców. To pomoże Ci lepiej zrozumieć, gdzie znajduje się największy potencjał do redukcji emisji i wyznaczy kierunek dalszych działań.
3. Gospodarka o obiegu zamkniętym (GOZ) w strategii ESG
GOZ, czyli gospodarka o obiegu zamkniętym, to podejście, w którym odpady nie są traktowane jako bezużyteczne, lecz jako potencjalne surowce. Zamiast kupować, zużywać i wyrzucać, firmy coraz częściej szukają sposobów, by materiały i produkty mogły funkcjonować w obiegu jak najdłużej. Dział zakupów może aktywnie wspierać ten model i pielęgnować swoją strategię ESG, wybierając rozwiązania, które już na etapie zakupu ułatwiają odzysk, ponowne użycie i recykling.
Przykładem takiego działania jest świadomy wybór produktów wytworzonych z materiałów pochodzących z recyklingu, jak również tych wykonanych z surowców wtórnych. Istotne jest także, by zamawiane komponenty były łatwe do demontażu, dzięki czemu można je będzie łatwiej naprawiać, modernizować lub przekazać do recyklingu. Zakupy mogą również uwzględniać rozwiązania typu „produkt jako usługa”, gdzie – zamiast kupować sprzęt – firma korzysta z niego w modelu abonamentowym, a dostawca odpowiada za jego konserwację, wymianę i utylizację.
Ważnym aspektem strategii ESG w zakupach jest też budowanie zamkniętych pętli logistycznych. Coraz więcej organizacji decyduje się na ponowne wykorzystywanie palet, skrzyń transportowych, a nawet opakowań czy podzespołów. Przykładem może być regularna odsprzedaż zużytych komponentów do producentów, którzy je odnawiają i wprowadzają ponownie do obiegu.
W ten sposób działy zakupów przestają być tylko konsumentami zasobów, a stają się aktywnymi uczestnikami transformacji cyrkularnej. To podejście pozwala nie tylko chronić środowisko, ale również obniżać koszty, zwiększać przewidywalność dostaw i budować wizerunek odpowiedzialnej marki.
Wskazówka: Zrób przegląd materiałów, które Twoja firma najczęściej wyrzuca, i sprawdź, które z nich mogłyby wracać do obiegu w ramach zamkniętej współpracy z dostawcami. W ten sposób domkniesz kolejny punkt strategii ESG.
4. ESG, czyli transparentność i identyfikowalność łańcucha dostaw
Wzrastające oczekiwania klientów oraz coraz surowsze regulacje ESG sprawiają, że firmy muszą potrafić pokazać, skąd pochodzą ich produkty i jakie warunki panowały na każdym etapie ich wytwarzania. W praktyce oznacza to, że dział zakupów musi mieć dostęp do konkretnych informacji o tym, skąd pochodzą surowce, kto uczestniczył w ich przetworzeniu i czy podczas całego procesu zachowano standardy społeczne i ekologiczne.
Transparentność łańcucha dostaw to kluczowy element strategii ESG. Pomaga uniknąć współpracy z firmami, które łamią prawa człowieka, działają w sposób nieetyczny lub mają negatywny wpływ na środowisko. Dzięki temu organizacja może zminimalizować ryzyko wizerunkowe i finansowe, które mogłoby pojawić się w przypadku powiązania z nieodpowiedzialnymi podwykonawcami. Co więcej, klienci coraz częściej oczekują, że firmy będą w stanie udowodnić, że ich produkty są etyczne i zrównoważone – dlatego identyfikowalność staje się przewagą konkurencyjną.
Liderzy rynku wdrażają zaawansowane systemy traceability, często oparte na technologiach blockchain, które pozwalają na precyzyjne i niezmienne śledzenie danych w czasie rzeczywistym. Inne firmy wybierają prostsze metody, np. zbieranie oświadczeń od dostawców lub weryfikację pochodzenia kluczowych materiałów w ramach okresowych audytów. Niezależnie od zastosowanej metody, celem jest uzyskanie lepszej widoczności tego, co dzieje się w łańcuchu dostaw – nie tylko w pierwszym ogniwie, ale też dalej: w drugim, trzecim czy nawet czwartym poziomie.
Wskazówka: Porozmawiaj z najważniejszymi dostawcami o tym, jakie dane mogą udostępnić na temat pochodzenia swoich produktów. Zacznij od najbardziej krytycznych surowców lub kategorii zakupowych, gdzie ryzyko niezgodności jest największe. Tak zadbasz o spójność działań wg strategii ESG.
5. Wyzwania i bariery wdrożenia startegii ESG
Pomimo rosnącej świadomości w firmach, wiele działów zakupów nadal zmaga się z istotnymi trudnościami przy wdrażaniu strategii ESG. Jednym z głównych wyzwań jest brak jednolitych standardów, które można by stosować w procesie oceny dostawców. Różnorodność norm, certyfikatów i podejść w poszczególnych branżach sprawia, że trudno zbudować spójną i porównywalną bazę danych do analizy ryzyk ESG.
Kolejną przeszkodą jest ograniczony dostęp do rzetelnych danych od dostawców. Wielu z nich, zwłaszcza mniejszych, nie posiada jeszcze dojrzałych systemów zbierania i raportowania informacji środowiskowych czy społecznych. To z kolei utrudnia prowadzenie wiarygodnych analiz i ogranicza możliwość monitorowania postępów.
Częstym problemem jest także konflikt między celami kosztowymi a ambicjami związanymi ze zrównoważonym rozwojem. W sytuacji presji budżetowej, decyzje zakupowe wciąż często podejmowane są wyłącznie na podstawie ceny, co ogranicza pole manewru przy wyborze bardziej odpowiedzialnych, ale nieco droższych rozwiązań.
Nie bez znaczenia pozostaje też niska dojrzałość organizacyjna – brak jasno zdefiniowanych procedur, ról i odpowiedzialności w zakresie strategii ESG oraz niewystarczające zaangażowanie zarządu czy innych działów. W efekcie działania zakupowe w tym obszarze pozostają fragmentaryczne i nieskoordynowane.
Najlepsze rezultaty osiągają organizacje, które traktują strategię ESG nie jako jednorazowy projekt, lecz jako proces ciągłego doskonalenia. Tam, gdzie wprowadzanie kryteriów odbywa się stopniowo, gdzie inwestuje się w rozwój dostawców i buduje z nimi długoterminowe relacje, efekty są trwałe i realnie wspierają cele zrównoważonego rozwoju. Takie podejście wymaga cierpliwości i konsekwencji, ale przynosi stabilność, reputację i odporność na przyszłe zmiany regulacyjne czy rynkowe.
Wskazówka: Zacznij od małych kroków. Jedno usprawnienie w jednej kategorii to realna zmiana.
Podsumowanie strategii ESG w praktyce
Zrównoważony rozwój nie jest już strategią PR, ale twardym wymogiem stawianym przez regulatorów, klientów i inwestorów. Odpowiedzialne zarządzanie łańcuchem dostaw to dziś nie tylko kwestia reputacji, ale też konkretnego wpływu na rynek i konkurencyjność firmy. Zakupy mają tu wyjątkową rolę, bo to one decydują, z kim firma współpracuje, jakie materiały trafiają do produkcji i jak wygląda ślad środowiskowy produktu.
Nie trzeba od razu przebudowywać całej strategii zakupowej pod kątem ESG. Czasem wystarczy zacząć od jednego projektu, jednej kategorii lub jednej inicjatywy, by zrobić realny krok w stronę zrównoważonego podejścia. Kluczowe jest, aby nie odkładać działania na później.
Jeśli masz poczucie, że warto byłoby porozmawiać, ale nie wiesz jeszcze, czy Twoja organizacja jest gotowa na konkretny ruch – to w porządku. Możemy się po prostu spotkać i wymienić doświadczeniami. Może okaże się, że możemy pomóc Ci szybciej niż się spodziewasz. A jeśli nie – przynajmniej sprawdzisz, jakie masz możliwości.
Rekomendacje dla zakupowców
- Wpisz ESG do strategii zakupowej i KPIs.
- Wdraż audyty ESG i wspieraj dostawców w rozwoju.
- Mierz ślad węglowy i redukuj emisje Scope 3.
- Wspieraj modele GOZ i partnerstwa cyrkularne.
- Buduj narzędzia do traceability i raportowania.
- Ucz zespół zakupowy: ESG to umiejętność przyszłości.